Beint lýðræði - fylgir hugur máli?

Er það lýðræðisást sem veldur vaxandi stuðningi við beint lýðræði eða hvað?

Síðustu daga hafa margir látið í ljós ánægju með íbúakosningar og beinar kosningar kjósenda um hin ýmsu mál.  Morgunblaðið hælir sér af því að hafa stutt beint lýðræði undanfarin tíu ár.

Þó aðdragandi kosningar í Hafnarfirði hafi verið undarlegur og niðurstaðan ekki beint skynsamleg að mínu mati, er ekki þar með sagt að íbúakosningar eða þjóðaratkvæða­greiðslur geti ekki leitt til góðrar niðurstöðu.

Hér verður reynt að setja fram nokkur atriði sem þarf að að taka á við framkvæmd beins lýðræðis. Einnig verður varpað fram nokkrum tillögum um mál sem mætti afgreiða með beinu lýðræði.

Framkvæmd beins lýðræðis

• Hvernig er ákveðið hvaða mál fara í atkvæðagreiðslu?
  Ákveðið af ákvarðanafælnum pólitíkusum eins og í Hafnarfirði eða að lágmarksfjöldi kjósenda fari fram á það.
  
  
• Hvernig er ákveðið hvort mál fari í íbúakosningu eða þjóðaratkvæði?
  Ekkert augljóst svar hér sbr. stækkun álvers.
  
  
• Þarf að setja skilyrði um lágmarks þátttöku?
  Trúlega óþarfi ef lágmarksfjölda kjósenda þarf til að fara fram á atkvæðagreiðslu.
  
  
• Er málið lögfræðilega tækt til atkvæðagreiðslu?
  Þyrfti líklega að skoðast af lögfræðingum.
  
  
• Hvort skynsamlegt sé að afgreiða fleiri en eitt mál í sömu atkvæðagreiðslu til hagræðingar
  Praktískt úrlausnarefni sem ætti að vera á færi stjórnvalda.
  
  
• Hvað með sannfæringu þingmanna?
  Lögum samkvæmt eiga þeir að greiða atkvæði samkvæmt sannfæringu sinni. Þarf þá að gera undantekningu sem segir "nema beint lýðræði mæli fyrir um annað"?
  
  
• Hvað þarf niðurstaða að vera afgerandi til að vera bindandi?
  Er nóg að muni einu atkvæði á móti eða með eða þarf að muna 10% til að niðurstaða sé bindandi?
  
  
• Hvernig eru stjórnvöld bundin af niðurstöðum atkvæðagreiðslna?
  Ef niðurstaðan er óframkvæmanleg, t.d. engir peningar til að framkvæma það sem samþykkt var. Eða ef framkvæmd niðurstöðu hefur ófyrirséðar afleiðingar.
  
  
• Hversu lengi eiga niðurstöður beinna kosninga um ákveðin málefni að gilda?
  Fjögur ár?  - Viljum við vera bundin af ákvörðunum kjósenda úr fjarlægri fortíð?

Æskilegast væri ef sátt næðist um þessar leikreglur án þess að sérstakt mál væri á döfinni sem kjósa ætti um. Kannski mætti leita til Svisslendinga um hugmyndir að útfærslum.

Tillögur að málum sem setja mætti í atkvæðagreiðslu

• Stórframkvæmdir ýmiss konar, virkjanir, verksmiðjur o.fl.
  Þetta eru hefðbundin álitamál þar sem beint lýðræði ætti að geta hentað vel.
  
  
• Bygging umferðarmannvirkja, jarðgöng o.fl.
  Vel akandi stjórnmálamenn eru sífellt að segja okkur kjósendum að hætta að nota alla þessa bíla. Kjósendur greiða hins vegar atkvæði með buddunni og kaupa sífellt fleiri bíla. Margir þeirra væru sjálfsagt tilbúnir að sjá greiðfærari og hættuminni umferðarmannvirki heldur en stjórnmálamenn vilja láta þá hafa.
  
  
• Búfjárbeit á uppblásnu hálendi
  Þetta er mál sem háværir umhverfissinnar eru áhugalausir um. Almenningur gæti haft aðra skoðun.
  
  
• Refsingar við brotum
  Beint lýðræði myndi líklega leiða til strangari refsinga ef marka má fjölmiðlaumræðu.
  
  
• Fjárstyrkir ríkisins til stjórnmálaflokka
  Augljóst er hverjir myndu ekki vilja sjá þetta mál afgreitt með beinu lýðræði.
  
  
• Styrkir til listamanna, sérstakur skattafsláttur til sjómanna
  Ljóst er að beint lýðræði leiðir til minna dekurs við háværa sérhagsmunahópa.
  
  
• Ríkisrekstur á útvarpsstöðvum, hljómsveitum og leikhúsum
  Þarna eru álitamál sem beint lýðræði gæti tekið á.
  
  
• Húsnæðismál aldraðra
  Mín tilfinning er að beint lýðræði myndi verða til bóta fyrir þennan málaflokk.
  
  
• Innflutningstollar á landbúnaðarvörum
  Hér kæmi í ljós raunverulegur vilji kjósenda til að sætta sig við hærra matvælaverð til að halda uppi óarðbærri íslenskri landbúnaðarframleiðslu.
  
  
• Val embættismanna, t.d. lögreglustjóra, dómara, sendiherra o.fl.
  Þá gætu kjósendur valið lögreglustjóra sem segist ætla taka hart á fíkniefnasölum ef þeim sýnist svo.
  
  
• Uppboð (fyrningaleið) á veiðiheimildum
  Einmitt þetta mál finnst mér vera ein besta röksemdin fyrir beinu lýðræði. Fátt hefur verið um valkosti í þessu máli fyrir kjósendur sem ekki eru vinstri sinnaðir.
  
  
• Hámark útsvarsprósentu, skattprósentu, skattfrelsismörk og skattar á bíla
  Þetta eru mál sem flestir stjórnmálamenn myndu líklegast vera sammála um um að ættu ekki að afgreiðast með beinu lýðræði. Kjósendur gætu verið annarrar skoðunar.
  
  
• Eftirlaun alþingismanna
  Ýmsir alþingismenn hafa lýst ánægju með beint lýðræði. Gaman verður að heyra þegar þeir reyna að útskýra fyrir okkur að einmitt þetta mál eigi ekki að afgreiðast þannig.

Eru til einhver álitamál sem fylgjendur beins lýðræðis telja að eigi ekki að greiða atkvæði um? Ef svo er, væri gott að fá að vita hver þau eru.

Getur verið að ánægja sumra aðila með íbúakosningar mótist af því að líkleg niðurstaða sé að þeirra skapi? Fleiri möguleikar skapist til að koma í veg fyrir eitthvað sem þeir eru á móti.

Mér finnst að ef taka á upp beint lýðræði verði að taka allan pakkann. Ekki bara atkvæðagreiðslur um mál sem stjórnmálamönnum finnst óþægileg eða mál sem þeir telja óhætt að láta almenning greiða atkvæði um. Beint lýðræði þar sem stjórnmálamenn ákveða hvaða mál fara í atkvæðagreiðslu finnst mér bara vera nafnið tómt.

Kannski er bara skást að notast við þetta fulltrúalýðræði sem við höfum notað svo lengi.  Upplýsingasamfélagið veitir okkur aðgang að öllum upplýsingum sem við þurfum á að halda til að taka afstöðu. Vandamálið er hins vegar að álitamálin eru mörg og sum það flókin að vinnandi fólk hefur einfaldlega ekki tíma til að setja sig inn í þau öll til að geta tekið ígrundaða afstöðu. Stjórnmálamenn hafa það þó fyrir atvinnu að setja sig inn í málin og sumum þeirra tekst það meira að segja nokkuð vel.

Þegar ég heyri stjórnmálamann lýsa því yfir að fjárstyrkir til stjórnmálaflokka verði ákveðnir með beinu lýðræði trúi ég því að lýðræðisást búi að baki, fyrr ekki.

Athugasemdir

[Björn S. Stefánsson (IP-tala skráð) 10.4.2007 kl. 14:09]

Leyfi mér að gefnu tilefni að benda á á starfsemi Lýðræðissetursins í Reykjavíkurakademíunni (www.simnet.is/bss).

Björn S. Stefánsson